Het beleggen met onze enorme pensioenpot is compleet zinloos. Jaar op jaar betalen we namelijk meer premie dan er pensioenen uitgekeerd worden. En veel van die (fossiele) beleggingen brengen onze ondergang dichterbij. De pensioenvernieuwing waar we nu al jaren tegenaan hikken, verandert daar niets aan. Dat kan beter, en het is heel eenvoudig.
Bij alle tumult over het nieuwe pensioenstelsel moet ik steeds denken aan een interview met econoom Dirk Bezemer (Trouw, 8 mei 2022). ‘Ik heb data van de Pensioenkamer geanalyseerd sinds de jaren vijftig: jaar op jaar betalen we meer premie dan er pensioenen uitgekeerd worden, met een korte onderbreking in de jaren negentig. Al sinds de jaren vijftig kunnen we gepensioneerden dus betalen uit de inleg. Maar we betalen extra om het geld te beleggen op de financiële markten. Het verhaal is: dat is nodig voor goede pensioenen in de toekomst. Daar zet ik een vraagteken bij.’
Elke groei verdwijnt in de zakken van Blackrock & co
Schokkend: elke groei van onze pensioenpot – die nu 1600 miljard euro bedraagt – verdwijnt blijkbaar in de zakken en mooie gebouwen van vermogensbeheerders die voor deze fondsen op de internationale financiële markten opereren. Terwijl onze AOW voor een luttele 100 miljoen euro per jaar netjes wordt beheerd en uitgekeerd aan wie er recht op heeft, gaat volgens Bezemer in het beheer van onze pensioenfondsen meer dan tien miljard euro per jaar om. Honderd keer zo veel. In 2021 bedroegen deze kosten met wel 12,1 miljard zelfs een derde van de pensioenuitkeringen van 35 miljard! We legden dat jaar 42 miljard euro in aan premies. En al pensioen-sparend komen steeds meer mensen moeilijk rond.
Daar komt nog bij dat er door dat dure ‘opereren op de financiële markten’ niet speciaal waardevolle dingen gebeurden met ons geld. Op 22 januari sierde de grootste vermogensbeheerder ter wereld Blackrock de Trouw-voorpagina. BlackRock heeft 400 miljard dollar aan fossiele investeringen, waarvan 280 miljard euro uit Nederlands pensioengeld. Het blijkt wereldwijd de op een na grootste investeerder in de fossiele industrie. Dit maakt ze een van de grootste aanjagers van klimaatontwrichting. We betalen met ons pensioengeld dus in feite onze eigen ondergang.
Oké, pak even een bierviltje
Dus, wat gaan we doen? Mij lijkt het simpel.
> Vandaag nog trekken we die 280 miljard terug uit Blackrock. Dat geld gaat tijdelijk naar de AOW-pot die onze ambtenaren voor een schijntje beheren.
> Clubs als Fossielvrij NL weten vast nog heel wat meer miljarden aan te wijzen die we de komende maanden op die manier kunnen terugtrekken. Op de Eerlijke Geldwijzer scoren alle onderzochte pensioenfondsen onvoldoende.
> Tegelijk gaan we góéie dingen doen met dat geld. Dingen met toegevoegde waarde voor de samenleving en die vaak ook extra geld opleveren.
Nu de achterkant van het bierviltje
Het eerste project kan ik alvast uittekenen op de achterkant van het bierviltje.
> Er moet een isolatie-offensief komen tegen energie-armoede (Trouw, 22 januari). Dat is met pensioengeld eenvoudig rendabel te regelen.
> Stel, het kost in woonwijk A 40.000 euro per huis. Ons nationale pensioenfonds schiet dat bedrag voor.
> Na hun verbouwing hebben de bewoners geen energierekening meer, hun huizen zijn energieneutraal. Ze betalen alleen de energiehypotheek van 40.000 euro af, plus een nette rente voor het pensioenfonds.
> Wijk voor wijk pakken we zo alle woningen aan in Nederland aan. Daarmee besparen we dan 18 procent op het totale energieverbruik in ons land.
Tata verduurzamen is opeens een eitje
Ik bedacht dit niet zelf, duurzaamheidsondernemer Maurits Groen vertelde mij al in 2017 in detail over dit idee. Waarom komt het niet van de grond in ons rijke en slimme land? Op deze manier zijn allerlei investeringen mogelijk die ons land en onze mensen vooruit kunnen helpen. Tata verduurzamen – of naar Frankrijk verhuizen – is opeens een eitje. Schoon staal uit Europa en niet alles uit China hoeven halen is belangrijk genoeg om een paar miljard in te investeren.
Wat Rabo en politiek niet willen, doet ons pensioenfonds wel
Alle boeren kunnen in groepjes gaan bekijken en organiseren hoe zij rendabeler kunnen werken dan ooit, zonder milieuproblemen in de hand te werken met te veel stikstof en pesticiden. Op Schiermonnikoog lukte het: de zeven melkveehouders daar gingen zelf kaas maken en kunnen daardoor toe met een kleinere kudde. Zoiets kan overal, maar natuurlijk niet met uitsluitend kaasmakerijen – het vergt maatwerk, slimme samenwerking en een investering die de Rabobank en de politiek niet willen doen, maar ons pensionfonds wel. Dat kijkt namelijk in overleg met bijvoorbeeld de Wetenschappelijke Klimaatraad en het Planbureau voor de Leefomgeving vooral naar maatschappelijk rendement.
Zelfs met de vergrijzing is deze grote pensioenpot niet nodig
Mocht het financiële rendement eens tegenvallen, geen nood. Volgens Bezemer is ons pensioenvermogen veel groter dan nodig. We kunnen er zelfs bij lagere premiebetalingen gemakkelijk mee opvangen dat het aantal gepensioneerden tussen 2035 en 2050 hoger is dan het aantal werkenden. Oftewel: ruimte genoeg, hoewel vermogensbeheerders ons graag voorspiegelen dat dat niet zo is.
Die hele pensioenvernieuwing gaat nergens over
Over het nieuwe pensioenstelsel is jaren gebakkeleid. Van een min of meer vaste uitkering in relatie tot je salaris verandert het naar een persoonlijke pensioenpot die afhankelijker wordt van behaald rendement. Maar de essentie blijft: oppotten en beleggen in maakt-niet-uit-wat, net waar de vermogensbeheerder-met-dik-salaris-in-glanzend-gebouw zin in heeft of naartoe getrokken wordt door lobbyisten.
Laten we eindelijk de kansen grijpen die al dat geld biedt
Bedenk: Nederland is bijzonder, misschien wel uniek met die vele miljarden pensioengeld. Zo veel geld biedt enorme kansen. De ultieme kans om ein-de-lijk uit de fossiele fuik te komen bijvoorbeeld, milieuproblemen aan te pakken en ook ongelijkheid. In Nederland, maar we kunnen ook al die bruinkoolcentrales op de Balkan helpen wegwerken bijvoorbeeld (Trouw, 29 december). Laten we die kansen alsjeblieft grijpen zonder zo ontzettend moeilijk te doen.
Wat jij nu kunt doen
Al dat gedoe met pensioenen, we hebben er als burger eigenlijk geen invloed op. Toch is er iets wat jij nu kunt doen. Ik heb een brief gestuurd naar mijn pensioenfonds met de oproep: Breek met BlackRock. Je kunt jouw pensioenfonds gewoon een mailtje sturen met de boodschap dat je hoopt en verwacht dat het uitsluitend constructieve investeringen doet met jouw geld. Welk project met maatschappelijke winst staat bovenaan jouw verlanglijstje? Laat het ze weten!
Rianne Lindhout
Bezorgde maar hoopvolle burger
Beeld: YesMore Content op Unsplash
Rianne Lindhout is freelance wetenschapsredacteur met speciale belangstelling voor een gezonde en eerlijke samenleving, waarin we het nog lang kunnen volhouden met elkaar. Daarvoor moeten we een duurzame (letterlijk: lang vol te houden) aanpak omarmen. Lees meer op riannelindhout.nl/gezond-duurzaam-voedsel/.