Voor 20 euro per week eet je gezond én duurzaam

Gezond en duurzaam eten zijn grotendeels hetzelfde. Te duur? Dat hoeft helemaal niet. Corné van Dooren van het Voedingscentrum toonde dat aan in zijn promotieonderzoek ‘Het zou mooi zijn als sommige producten weer speciaal worden, alleen voor de zon- en feestdagen.’

Je kunt met zijn tweeën gezond en duurzaam boodschappen doen voor minder dan 40 euro per week. Dat concludeert duurzaamheidsexpert en voedingswetenschapper Corné van Dooren in zijn proefschrift, waarop in 2018 promoveerde aan de VU.

Wat zit er in dat boodschappenmandje?
Corné van Dooren somt op wat in Nederland op een duurzaam en gezond boodschappenlijstje zou kunnen staan: ‘Bruin en volkorenbrood met halvarine, pindakaas, appelstroop en leverworst. Spaghetti met tomaat, ui en makreel, rijst met sperziebonen, ei en satésaus, stamppot met boerenkool of zuurkool, met noten maar zonder vlees. Kapucijners met broccoli en wortel. Linzensoep. Halfvolle yoghurt met muesli. Mandarijnen, peren, bananen, appels. Sojadrink in plaats van melk. Koffie en thee, met een volkorenbiscuitje, ontbijtkoek of pure chocolade. Niet specifiek seizoensgebonden, maar traditionele groenten, die het hele jaar verkrijgbaar zijn. Geen alcohol, maar eventueel een glas appelsap. Met eigenmerkproducten lukt het, wel wordt het duurder als je overal de biologische variant van zou willen hebben.’

Wat is het lekkerste wat Van Dooren zelf uit principe laat staan, of met schuldgevoel eet? ‘Ik gun mezelf één keer per jaar een barbecue, wat echt een klimaatramp is, en soms in een restaurant een biefstukje of grillteller. En zonder schuldgevoel af en toe erwtensoep of stamppot boerenkool met rookworst en spek. Uit het onderzoek komt ook heel duidelijk de grote impact van alcohol naar voren, zowel op gezondheid als op duurzaamheid. Ik zou vaker wijn of bier moeten laten staan. Het zou goed zijn als die lekkere dingen weer speciaal worden, alleen voor zon- en feestdagen.’

Koop op routine
Maar ja, al die eettentjes en geuren als je onderweg bent. De verleidingen in de supermarkt… Van Dooren doet zijn boodschappen heel gestructureerd. ‘Het handigste is op goede routine te kopen, zoals altijd een zak buitenbeentjes appels [appels die anders van vorm of met wat schade zijn, red.], altijd volkorenbrood, altijd biologische yoghurt en fair trade koffie… Vaste dagen voor vegetarisch en voor peulvruchten. Gebruik een boodschappenlijstje om verspilling te voorkomen. Ik kijk bijvoorbeeld altijd op groente en fruit waar het vandaan komt, en we kiezen tegenwoordig alleen wijn uit Europa.’

Van Dooren vergeleek voedingspatronen op gezondheid en CO₂-uitstoot. Een traditioneel voedingspatroon van de lage landen blijkt even gezond, maar duurzamer dan het veel geroemde traditionele mediterrane menu.Het gaat om het voedingspatroon zoals dat in de eerste helft van de vorige eeuw in Nederland bestond: eenvoudig, maar voedzaam. Brood en zuivel. Stamppotten, pannenkoeken, erwtensoep, bruine bonen, varkensvlees, appels en peren, raapzaadolie enzovoort.Wat is er minder duurzaam aan het mediterrane eetpatroon? ‘Een tomaat telen in Italië is veel duurzamer dan een tomaat in een Hollandse verwarmde kas. Je moet uitgaan van wat ecologisch, cultureel en historisch past. Op de Povlakte kun je rijst telen en in Toscane olijven, maar hier groeien haver en raapzaad beter.’

Minder vlees en calorieën
De kern van een duurzaam en gezond menu: meer plantaardig dan dierlijk, met veel volkoren graanproducten, peulvruchten, groente en fruit en matig zuivel, vis en vlees. Van Dooren deed consumentenonderzoek naar hoe het staat met de consumptie binnen verschillende bevolkingsgroepen. Vooral de vleesconsumptie en de calorie-inname moeten omlaag. Voor een duurzaam en gezond voedingspatroon adviseert hij: 

1. Verspil weinig.
2. Eet minder rood en bewerkt vlees: halveer vleesporties en vervang vlees deels door vis
3. Gebruik niet meer zuivel dan nodig (1 glas melk per dag, 300 ml).
4. Eet niet te veel.
5. Eet groente in plaats van kaas bij lunch of avondeten.
6. Drink minder suikerhoudende dranken en alcohol, meer water.
7. Eet meer fruit in plaats van snacks.
8. Eet volkoren graanproducten: de belangrijkste eiwitbron en het laagst in milieudruk per calorie.
9. Let bij het kiezen van groente en fruit op de herkomst en het seizoen.

Oudere vrouwen doen het goed
Van Dooren onderzocht hoe verschillende groepen in de samenleving eten. Voor jonge mensen zit de uitdaging vooral in minder snacken en vlees, voor ouderen in minder alcohol. Voor mannen en hoge-inkomensgroepen gaat het om minder vlees en alcohol. Nu eet 20 procent van de bevolking gezond en duurzaam, schrijft Van Dooren in zijn onderzoek, vooral oudere vrouwen, post-materialisten en traditionelen [Mensen zijn in acht groepen ingedeeld naar hun levensinstelling, RL].

Van Dooren is hoopvol: ‘Als het voor 20% haalbaar is, dan toch ook voor de rest? Ik zie de post-materialisten als een voorbeeldgroep. Zij kunnen andere sociale groepen meetrekken en bijvoorbeeld peulvruchten, flexitarisch eten en met de seizoenen eten weer gewoon maken. Zelfs havermoutpap is weer hip aan het worden. Ze doen niet alles goed, maar geven wel perspectief. Ze creëren een substantiële vraag, waardoor supermarkten hun aanbod ook verbeteren. Zelfs de grootste fastfoodketens en vleesproducten beginnen nu aan vegetarische varianten.’

De voedingsexpert zou graag zien dat de overheid het voortouw neemt. ‘Je kunt het niet overlaten aan individuen, zij hebben te maken met te veel verleidingen. En ook niet aan het bedrijfsleven, zij willen niet dat wij per saldo minder gaan eten. De overheid kan met accijns op CO₂ en andere wet- en regelgeving het verschil maken. Ik denk ook aan duurzame verpakkingsregels en aan meer voorlichting. Het is een urgent probleem, waarvoor een mix aan maatregelen nodig is.’

Wist u dat:

• Een kwart tot een derde van onze CO₂-voetafdruk komt uit voedselconsumptie?
• En dat na vlees het grootste milieueffect komt van te véél eten? Overgewicht is dus slecht voor de gezondheid én het klimaat.
• We gemiddeld anderhalf keer zoveel eiwit eten als we nodig hebben?
• De consumptie van pluimvee en varkensvlees per persoon in Europa verdubbelde tussen 1960 en 2010?
• Vleesvervangers veel energie kosten om te maken? je kunt beter peulvruchten en noten nemen om vlees te vervangen.
• Snoep en snacks veel klimaatimpact hebben? Bij het gemiddelde voedingspatroon van nu zelfs meer dan dat van melkproducten.
• Bananen relatief duurzaam voedsel zijn, omdat ze met de boot komen? Dichterbij is niet altijd beter: het kost vaak meer energie om producten in een Nederlandse kas te kweken dan per vrachtwagen of boot uit Spanje in te voeren. Check voor meer info over duurzaam groente en fruit Milieu centraal.
• Twee keer per week vette vis eten het aller-gezondst is, maar dat het in Nederland duurzamer is om je tot één keer per week te beperken? In Noorwegen is drie keer geen probleem.
• Minder (dierlijk) eiwit eten ook de stikstofcrisis helpt op te lossen? En honger: door de groeiende wereldbevolking, de stijgende levensstandaard en te verwachten klimaatrampen stijgt de voedselprijs. Een groot probleem, ook dichtbij. In Groot-Brittannië gaan nu al vier miljoen mensen dagelijks met honger slapen.
• Veel kennis over gezonde voeding komt uit de Zutphen-studie? Sinds 1960 doen er honderden Zutphense mannen aan mee. Het onderzoek maakt deel uit van de Europese zeven-landen-studie.
• Het forum EAT-Lancet een studie uitbracht naar hoe we in 2050 duurzaam kunnen eten?

> Wat is jouw valkuil als het om gezond en duurzaam gaat? Of heb je een tip? Reageer hieronder!

In oktober 2019 gaf Corné van Dooren op de VU college over gezond en duurzaam eten binnen HOVO-cursus Voeding naar draagkracht bij HOVO Amsterdam aan de Vrije Universiteit Amsterdam. op mijn webpagina riannelindhout.nl/gezond-duurzaam-voedsel publiceer ik verslagen van alle colleges van de HOVO-cursussen over een duurzaam voedselpatroon die ik volg aan de Vrije Universiteit Amsterdam.