Insectenkweek is in opkomst, ook in Nederland. Vooral als veevoer. De larven van de zwarte soldaatvlieg doen het uitstekend op afval en mest. Is dat de oplossing van het mestoverschot? Entomoloog Arnold van Huis verzorgde een college van de cursus De urgentie van een duurzaam voedselpatroon bij Hovo Amsterdam aan de VU.
***
Arnold van Huis is emeritus-hoogleraar Entomologie bij Wageningen Universiteit en Research. Tijdens zijn werk in de tropen verlegde hij zijn interesse van duurzame insectenbestrijding naar insecten als voedselbron. Hij gaf op 22 november gastcollege op de VU.
***
In de tropen is het heel gewoon om insecten te eten, laat Arnold van Huis zien met een hele verzameling eigen foto’s. Van kevers en vliegen tot rupsen en wantsen en van sprinkhanen tot mieren en kakkerlakken ‘Dat dit gebeurt uit armoede is een wijdverbreide misvatting’, zegt hij. ‘Het komt door de beschikbaarheid. Anders dan hier zijn ze het hele jaar makkelijk te vinden en ze zijn veel groter.’
In de jaren tachtig gaf Van Huis mensen in Niger les over duurzame bestrijding van sprinkhanenplagen. Drie jaar lang. ‘Ik had al die tijd niet in de gaten dat de vrouwen meer verdienden met de verkoop van de sprinkhanen op de gierst dan met het verkopen van de gierst zelf. Dat vertelden ze niet, want “die witte” vond dat vast maar armoedig.’ Later, tijdens een sabbatical over culturele aspecten van insecten in Afrika, vroeg hij mensen doelbewust over dit onderwerp en kreeg zo een schat aan informatie.
We moeten dringend ons dieet veranderen
Daarna verlegde de wetenschapper zijn aandacht van insecten als plagen naar insecten als voedselbron. ‘Hard nodig, want we moeten ons dieet dringend veranderen.’ Een heldere dia laat zien dat met name rundvlees eten enorm veel voer en water kost, veel broeikasgassen uitstoot en een groot beroep doet op landoppervlak. ‘Als we zo doorgaan, is er in 2050 niet genoeg bouwland meer om voedsel te verbouwen. Want 75 tot 80 procent van het landbouwoppervlak – als je alle weidegronden meetelt – wordt nu al gebruikt voor veeteelt of veevoerproductie.’ Rundvleesproductie vergt 50 keer zoveel land en er komt 100 keer zo veel broeikasgas bij vrij als bij de teelt van plantaardige eiwitten.
Een kilo krekelvlees met slechts twee kilo voer
Varken en kip is al een stuk minder schadelijk, maar insecten kunnen nog veel duurzamere leveranciers van dierlijk eiwit zijn. ‘De voedselconversie is veel efficiënter: krekels leveren een kilo vlees met slechts twee kilo voer.’ Gezonder zijn ze ook nog: insecten hebben meer onverzadigde vetzuren, meer anti-oxindanten en er zijn aanwijzingen dat het diabetes en hoge bloeddruk vermindert.
Technisch gezien kunnen we volop insecten gaan eten
Dat lukt natuurlijk niet als we slechts af en toe een insectensnack eten. Een vrij grootschalige transitie van vee naar insecten is ervoor nodig. Dat kan: technische hickups voor het industrieel houden van insecten zijn al aardig overwonnen. ‘Grote industriële kwekerijen van de zwarte soldatenvlieg zijn er op verschillende plaatsen in de wereld.’ Ook zijn er kwekerijen van sprinkhanen, zoals Joybugs in Nieuw Lekkerland. Sinds 2017 levert dit bedrijf sprinkhanenpoeder als eiwitbron voor in pannenkoeken of eiwit-shake.
Alleen: we walgen ervan
Er is alleen één groot probleem: de meeste westerlingen willen geen insecten eten. ‘Naast neofobie – wat de boer niet kent dat vreet ie niet – is er de walgingsfactor. Dus vergeet het maar, het lukt niet zomaar om mensen zover te krijgen hun traditionele vlees in te ruilen voor insecten.’ Mensen de gelegenheid geven het eens een keer te proeven, kan helpen volgens Van Huis, die meewerkte aan Het insectenkookboek uit 2017. Jumbo legde eind 2014 insectenburgers in de schappen. ‘De media-aandacht leverde de keten 750.000 euro aan gratis PR op’, vertelt Van Huis. ‘Maar men had weinig aandacht gegeven aan de smaak en de producten liepen niet goed genoeg, dus ze zijn geruisloos weer verdwenen.’
Insecten als aanvulling op een duurzaam voedselpatroon
Even een stapje terug. In deze cursus leerden we eerder een top 3 van actiepunten om meer mensen te kunnen voeden met minder milieu-impact. We kunnen in 2050 een wereldbevolking van 10 miljard monden voeden zonder de aarde uit te putten als we:
1) Minder eten, er kan in de westerse wereld gemiddeld wel een derde van de calorie-inname af;
2) Minder eten weggooien dan de 33 kilo per persoon van nu – het afval van boer tot bord nog niet meegerekend;
3) Dierlijk eten gedeeltelijk inruilen voor plantaardig. Dan kan de veestapel verkleinen en hoeven we geen voedselgewassen meer als veevoer in te zetten.
De opstellers van deze top 3 is cursusorganisator Harry Aiking samen met zijn collega Joop de Boer. Zij hadden eigenlijk een top 4 opgesteld:
4) Reststromen en afval opwaarderen (bijvoorbeeld met insecten).
Soldaatvliegen zijn wel héél goede afvalverwerkers
Insecten kunnen voor de mens oneetbare reststromen omzetten in eetbaar insectenvlees. Daarnaast kunnen ze in de afvalverwerking echt een glansrol spelen. Van Huis: ‘Meelwormen kunnen plastic eten. De larven van de zwarte soldaatvlieg eten álles wat organisch is. Zelfs laagwaardige resten zoals stro en mest. Daar zitten ziekteverwekkers in, maar de insecten maken die onschadelijk, samen met de microben die ze bij zich hebben.’
Het afval uit de kwekerij bestaat uit chitine-skeletjes die de larven bij het vervellen achterlaten, samen met resten van het substraat waarop ze groeiden. ‘Dat kun je goed gebruiken als bemesting van bijvoorbeeld tomaat en komkommer. In mijn eigen lab toonden we aan dat het bodemleven erop vooruitgaat, wat de plant resistenter maakt tegen ziekten.’ Insecten zijn ook bruikbaar in bijvoorbeeld biodiesel, cosmetica en bioplastics, somt Van Huis op.
‘Maak niet de fouten die de veeteelt maakte’
Van Huis: ‘Veeteeltmensen bij WUR hebben tegen ons gezegd: “Maak niet de fouten die wij maakten.”’ Zoals bijvoorbeeld: geen oog voor dierenwelzijn, milieu en het wereldvoedselvraagstuk en de productie ongebreideld opvoeren. Met inzet van steeds meer voedsel – soja en graan – als veevoer.
Insecten als visvoer
‘In 2017 gaf de EU toestemming om larven van de zwarte soldaatvlieg in te zetten als aquafeed: voer voor kweekvissen’, vertelt Van Huis. ‘Kweekzalm kan het aan om volledig hiermee gevoerd te worden; andere vissoorten 10 tot 90 procent, afhankelijk van de vissoort en de insectensoort.’ De helft van de wereldwijde visconsumptie komt tegenwoordig uit de viskweek. Dat liet bijzonder hoogleraar Mariene voedselproductie Jaap van der Meer zien in de vorige editie van deze Hovo-cursus in 2022 zien. ‘Een heilloze weg’, typeerde Van der Meer die ontwikkeling.
Ingewikkeld: enerzijds is het duurzaam om met insectenkweek afval- en reststromen weg te werken. Anderzijds is het niet duurzaam om op de huidige grote schaal de vleesetende vissen te kweken die wij bij voorkeur eten. Kweekzalm doet het ook op soja, maar van soja kunnen we beter niet meer verbouwen dan we zelf opeten.
Insecten als kippen- en varkensvoer
In 2021 kwam er ook toestemming om larven van de zwarte soldaatvlieg te voeren aan varkens en kippen. ‘Varkens krijgen nu 85 procent soja. Met vliegenlarven hebben ze minder diarree en hun ziekteresistentie lijkt ook te verbeteren.’ Ook hier weer dat dilemma: als afvaleters zijn de insecten duurzaam, maar wat is de meest duurzame bestemming van de volgegeten insecten? Is dat veevoer?
We hebben in de cursus geleerd dat we eetbaar voedsel het beste zelf kunnen opeten – als we daar geen zin in hebben desnoods als onherkenbaar poeder – en beter niet eerst aan dieren voeren. Van Huis ziet wel potentie in insectenkweek als vervanging van voedselgewassen als veevoer. Wel stelt hij voorop dat de veeteeltsector per saldo moet afslanken.
Vooralsnog krijgen insectenkwekers geen landbouwsubsidie, in tegenstelling tot veetelers en akkerbouwers die veevoer telen. Maar de beweging is ingezet. Protix in Bergen op Zoom teelt larven van de zwarte soldaatvlieg die dienen als diervoer. In 2019 opende de koning de kwekerij, Van Huis was erbij. ‘Ook de landbouwminister was er, zij zei dat ze hoopte dat de larven spoedig ook mest als voer mogen krijgen.’
Gouden driehoek van overheid, bedrijfsleven en academici
‘Nederland kon de tweede landbouwexporteur ter wereld worden, in geld uitgedrukt, dankzij de zogeheten gouden driehoek’, vertelt Van Huis. ‘Dat is de samenwerking tussen overheid, bedrijfsleven en de academische wereld.’ Hij laat zien hoe het aantal wetenschappelijke publicaties over eetbare insecten de laatste jaren enorm toeneemt. Veel onderzoek gaat over insecten als kippen- of varkensvoer; de zwarte soldaatvlieg is hot onder wetenschappers. Hopelijk levert de gouden driehoek met insectenkweek een bijdrage aan een voedselsysteem dat wel houdbaar is – in tegenstelling tot het systeem van nu.
op mijn webpagina riannelindhout.nl/gezond-duurzaam-voedsel publiceer ik verslagen van alle colleges van de cursus De urgentie van een duurzaam voedingspatroon bij Hovo Amsterdam aan de VU.