Weet je wat mensen doen als ze vrijwillig energie besparen? Ze besparen ook geld en gaan daarmee op vliegvakantie of kopen meer spullen. Weg milieuwinst. Het klimaat redden kan alleen met een wereldwijde koolstofheffing. Leuker kan milieueconoom Jeroen van den Bergh het niet maken. Wel makkelijker.
‘Een prachtig scenario: het bedrijfsleven gaat keihard aan de slag met de miljarden die Jan peter Balkenende recent kwam vragen aan de Nederlandse overheid. In 15 jaar maken we bovendien alle Nederlandse huizen energieneutraal, wijk voor wijk renoveren we alle huizen met zonnedakpannen en energie-opwekkende ramen. Andere landen gaan ook op deze manier aan de slag, zodat de opwarming binnen de 2 graden blijft zoals afgesproken in Parijs. De enorme toendra’s in Canada en Rusland blijven bevroren en hun methaangas veilig opgesloten. Totale klimaatontregeling blijft daardoor uit.’
Groene paradox
‘In werkelijkheid gaat het niet zo. Stel dat bedrijven met hun innovaties zorgen dat duurzame energie serieus concurreert met fossiele energie. Dan gaan Shell en de oliestaten meteen meer olie oppompen, omdat ze voorzien dat die straks niets meer waard is. De olieprijs daalt, met als resultaat: meer CO2-uitstoot dan ooit. Dat is de groene paradox, en hij is te voorkomen met een wereldwijd verplichte koolstofprijs, zodat altijd een minimumprijs voor olie gegarandeerd is.’
‘Dan het idee om CO2-uitstoot te verminderen door energieneutrale huizen, zuinigere benzineauto’s en andere innovaties. Als je een zuinige auto hebt, ga je er meer in rijden. En als je geld overhoudt door een lagere energierekening, heb je na een paar jaar genoeg geld gespaard voor een extra vliegvakantie. Weg energiewinst. Dit rebound effect zie je ook in ontwikkelingslanden die economisch snel groeien: ze schakelen over naar energie-intensieve leefstijlen en productietechnologieën. Een koolstofheffing beperkt ook zulke rebound. Het ontmoedigt consumenten om bespaard geld te besteden aan koolstofintensieve alternatieven.’
Vrijwillig en zwak
‘In Parijs spraken 174 landen in 2015 af dat ze de opwarming van de aarde zouden beperken tot 2°C. Maar wel op basis van vrijwilligheid, en de toezeggingen variëren sterk per land. Vervuilende industrieën hoeven dus hooguit te verkassen naar een land met relatief zwak beleid. De landen met sterker beleid importeren de koolstofintensieve producten gewoon uit het buitenland, zodat ze de emissies in feite exporteren. Carbon leakage noemen we dat, en alleen mondiale regulering kan het tegengaan. Maar dat is niet afgesproken in Parijs.’
Bedrijven en politiek willen niet
‘Waarom is koolstofheffing geen onderwerp van maatschappelijke discussie? Het bedrijfsleven verzet zich tegen zulk regulerend beleid, terwijl het elke overheidssubsidie verwelkomt. Ook politiek is het niet aantrekkelijk: met een heffing win je geen kiezers. Die zijn beter te paaien met verhalen over innovatiebeleid, hoewel dat miljarden kost – zie het verzoek van Balkenende.’
‘Een veelgehoord bezwaar is dat koolstofheffing de lagere inkomens harder treft. Maar dat geldt net zo goed voor ander milieubeleid. Bovendien: met het geld dat koolstofheffing oplevert, kun je inkomensverschillen kleiner maken, nationaal en wereldwijd. Dat kan niet met ander regulerend beleid, zoals technische standaarden. Dat levert immers geen overheidsinkomsten op.’
Vliegen verdubbelt in prijs
‘Een mondiale koolstoftax is niet alleen de enige doeltreffende maatregel, hij is ook eenvoudig. ‘Iedere producent, vervoerder of andere partij die direct of indirect broeikasgassen uitstoot berekent de koolstofheffing door aan zijn klanten. Barack Obama liet zorgvuldig uitrekenen dat CO2-uitstoot de maatschappij 36 dollar per ton kost. Een doeltreffende koolstofbelasting zou minstens 125 dollar per ton CO2 zijn. Die moeten we niet in één keer, maar geleidelijk stijgend invoeren.’
‘Vliegen wordt grofweg tweemaal zo duur. Een velletje stickers dat je nu bij Action koopt voor 70 cent, made in China, gaat misschien ook het dubbele kosten. Vervoer van personen, grondstoffen en goederen gebaseerd op fossiele brandstoffen zal afnemen. Het is de enige waterdichte manier om ons te laten minderen met CO2-uitstoot. Met een regulering van de gloeilampenverkoop, zoals Europa sinds 2009 doet, komen we er niet. Het leidde alleen tot een opmars van niet-gereguleerde led-lampen. Het is als een dijk vol gaten waar je één kurk in stopt. Maar we hebben een nieuwe en hogere dijk nodig.’
‘Er is te veel optimisme en naïviteit. Het klimaat redden lukt niet met alleen belonen van het goede. Zonder een wereldwijde koolstofprijs is de kans uitermate klein dat de wereld de afspraken uit Parijs kan nakomen.’
Jeroen van den Bergh is ICREA-hoogleraar aan de Universitat Autònoma de Barcelona en bijzonder hoogleraar Milieueconomie aan de VU.
Meer details over de koolstoftax staan in een artikel dat Van den Bergh en collega’s eind maart publiceerden: Carbon pricing in climate policy: seven reasons, complementary instruments, and political economy considerations.