Voor de vierde keer organiseert Harry Aiking bij Hovo Amsterdam aan de VU zijn cursus over de urgentie van duurzamer voedsel. En voor de vierde keer vallen tientallen cursisten van de ene verbazing in de andere. Valt u mee? Ik schrijf verslagen van alle colleges.
De grote uitdaging voor de wereld: in 2050 hebben we volgens de Verenigde Naties tweemaal zoveel voedsel nodig als nu. Enerzijds omdat er dan naar schatting twee miljard extra monden te voeden zijn. Anderzijds omdat we per persoon meer en luxer eten door stijgende welvaart. Om de aarde niet uit te putten, moeten we al dat voedsel ook nog eens produceren met slechts een kwart van de milieu-impact per ton ten opzichte van nu. De cursisten die 8 november in een VU-collegezaal zitten, kijken bedenkelijk. Gaat dat lukken?
De uitvinding van stikstofkunstmest
De groeigrafiek van de wereldbevolking is confronterend, ook al is hij voor velen niet nieuw. Wat docent Harry Aiking erbij vertelt over hoe de menselijke soort zo kon exploderen – de uitvinding van kunstmest! – en de consequenties daarvan, stemt somber. Aiking: ‘The Guardian liet duidelijk zien hoe de mens slechts 0,01 procent van het leven op aarde uitmaakt, maar wel 83 procent van de wilde zoogdieren uitroeide.’
Won Trump mede dankzij deze kwestie?
Een andere consequentie van de enorme stijging van de voedselvraag is een stijgende voedselprijs. ‘Financiële instellingen als KPMG waarschuwen hiervoor al sinds 2012. En het gebeurt al langer: sinds 2006 is er een gestage trend omhoog.’ De afgelopen paar jaar ging het heel hard. Heeft dat Donald Trump in de kaart gespeeld bij zijn verkiezing tot president van de VS? Hij erft van Joe Biden een uitstekende economie, maar kiezers zagen de prijzen in de supermarkt sterk stijgen – net als wij trouwens. Voor veel Amerikanen was dat reden om voor ‘verandering’ en dus Trump te stemmen. Hij zal deze wereldwijde ontwikkeling niet ombuigen. Aiking voorziet dan ook dat honger een steeds groter probleem wordt.
Massasterfte of minder (dier) eten, we kunnen kiezen
Honger komt er ook als we helemaal zouden stoppen met kunstmest. Dan kunnen we maar hooguit de helft van de 8 miljard mensen voeden die er nu zijn. Vertwijfeld vraagt een cursist: ‘Dan moeten we toch aan bevolkingspolitiek gaan doen? Dat moet niet langer meer taboe zijn!’ Tja, misschien. Een ander: ‘Als je zorgt voor ontwikkeling en goed onderwijs, krijgen mensen vanzelf minder kinderen.’ Absoluut. Aiking geeft zijn top-3 van wat we nog meer kunnen doen om zonder massasterfte flink te minderen met kunstmest:
- Minder eten, en vooral minder eiwit. We zijn in het rijke westen steeds vaker te zwaar: in Nederland de helft van de volwassenen en in de VS al 70 tot 80 procent. Een zwaarder lichaam heeft meer voedsel nodig om in stand te blijven, met alle milieukosten van dien. We eten ook veel meer eiwit dan nodig, daar kan makkelijk een derde af. Laat staan dat we eiwitshakes zouden moeten drinken. Eiwit levert per gram evenveel calorieën als koolhydraten, dus de eiwit-overconsumptie draagt ook sterk bij aan de obesitasepidemie.
- Gooi minder eten weg. Per Nederlander gooiden we in 2022 ruim 33 kilo eten weg. In de hele keten van boer tot bord is dat zelfs meer dan 100 kilo.
- Vervang dierlijk eiwit door plantaardig eiwit. De verhouding van dierlijk/plantaardig moet van 60/40 terug naar 40/60 in 2030. Hoe dat precies zit, staat in mijn uitgebreidere verslag van Aikings college uit de vorige editie van zijn cursus. Hij vertelt dit verhaal al veel langer, maar te weinig mensen en politici gaan over tot actie.
Duurzaam eten is ook veel gezonder
Er is ook goed nieuws. Gezond eten is voor 80 procent ook duurzaam eten. Aiking illustreert het met de Italiaanse Schijf van Vijf: dat is een piramide. ‘Handiger, want daar kun je de omgekeerde piramide van duurzame productie mooi naast zetten.’ Zo vormen groente en fruit de brede basis van een gezond dieet en de productie ervan heeft ook de laagste milieueffecten. Vlees staat in het smalle topje van de gezondheidspiramide: het advies is daar weinig van te eten. De milieukosten om het te maken zijn juist het hoogst.
Hoe Aiking zijn goede humeur behoudt
Hoe mooi ook dat gezond en duurzaam eten hand in hand gaan, we weten ook wel dat de praktijk – ons gedrag – weerbarstig is. Aan het eind van het college vraagt een cursiste aan de docent: ‘Hoe blijft u optimistisch?’ Aiking: ‘Mensen vragen mij dat heel vaak bij mijn lezingen en interviews. Ik slaap ’s nachts goed, omdat ik doe wat ik kan. Ik vertel mijn verhaal aan studenten, journalisten, ambtenaren en politici. Ik zeg hen dat een zachte landing niet meer mogelijk is, maar de landing wat verzachten kan nog altijd. U mag kiezen, zeg ik dan.’
op mijn webpagina Gezond en duurzaam voedsel staan de verslagen van alle colleges van de cursus De urgentie van een duurzaam voedingspatroon van Hovo Amsterdam aan de VU. Een completer verslag van het openingscollege van Harry Aiking staat hier.